Definition and meaning of znaczenie

Z Wikipedia

Znaczenie w najogólniejszym ujęciu to pojęcie, które łączy to, co rejestrujemy naszymi zmysłami z jakimś symbolem. Znak, zdanie, gest, czy dźwięk nie mają znaczenia, jeśli nie odnoszą się do czegoś, co jest nam znane.

Znaczenie w lingwistyce

Dyscyplinami lingwistyki, które najobszerniej zajmują się zagadnieniem znaczenia są semantyka i lingwistyka kognitywna. Znaczenie definiuje się tu jako wiązkę cech semantycznych. W takim rozumieniu znaczenie nie musi być powiązane ze znakiem językowym i jest tożsame z terminami semem i pojęcie. Z sytuacją taką mamy przykładowo do czynienia w przypadku braku w danym języku wyrazu na określenie obiektu, posiadającego nazwę w innym języku – na przykład zestaw cech semantycznych znaczenia ang. cube farm nie jest przypisany do konkretnej nazwy w języku polskim i znaczenie to można oddać tylko przez wyliczenie jego cech semantycznych: np. "biuro z dużą liczbą pojedynczych stanowisk pracy pooddzielanych ściankami działowymi". W węższym rozumieniu znaczenie przypisane jest do znaku językowego i stanowi treść przekazywaną tym znakiem w procesie komunikacji językowej.

Własności znaczenia

Strefy konotacyjne

Trzeba zauważyć, że cechy semantyczne znaczenia danej nazwy nie posiadają jednolitej rangi. Można je pogrupować w trzy strefy konotacyjne^[1]:

• I strefa konotacyjna – obejmuje tzw. kryterialne cechy semantyczne właściwe wszystkim desygnatom danej nazwy. Służą one do rozpoznania danego obiektu jako należącego do zbioru obiektów określanych daną nazwą. Przykładowo do kryterialnych cech semantycznych wyrazu kot w języku polskim należą takie cechy jak: niewielkie rozmiary, cztery łapy, wygięty grzbiet itp.^[2]. Na podstawie tych cech semantycznych identyfikujemy dany obiekt jako wchodzący w zakres znaczenia danej nazwy. Nie robimy tego na podstawie wszystkich dostrzegalnych cech obiektu, ponieważ nie ma dwóch obiektów identycznych w każdym detalu. Wynika z tego, że wybieramy pewną liczbę dostrzegalnych cech, wspólnych wszystkim obiektom określanym daną nazwą, czyli wschodzących w skład denotacji tej nazwy^[3].
• II strefa konotacyjna – obejmuje tak zwane konotacje semantyczne, a więc cechy nie służące do identyfikacji obiektu jako desygnatu nazwy, a stanowiące kulturową wiedzę na temat desygnatów. W przypadku znaczenia wyrazu kot zaliczają się tu takie cechy, jak: łapanie myszy, nielubienie psów, drapanie, przekonanie, że czarny kot przynosi nieszczęście itp. Cechy te nie są kryterialne, ponieważ jesteśmy w stanie rozpoznać kota, nawet kiedy nie wykonuje on żadnej z tych czynności. Ponadto dostęp do wiedzy o niektórych cechach (np. przynoszeniu nieszczęścia) uzyskujemy dopiero po rozpoznaniu danego obiektu jako kota.
• III strefa konotacyjna – obejmuje cechy indywidualnie łączone z danym obiektem przez danego użytkownika języka (konotacje nazwy w danym idiolekcie).

Radialna struktura znaczenia

George Lakoff zaproponował w 1987 roku teorię radialnej struktury znaczenia^[4], opartą na tzw. logice rozumowania przez zaniedbanie (ang. default logic) Raymonda Reitera^[5]. Według interpretacji Lakoffa, "struktura znaczenia" opiera się na prototypowych, wyidealizowanych modelach kognitywnych. Taki model kognitywny to obiekt odczuwany przez użytkowników języka jako najbardziej typowy przedstawiciel danej kategorii semantycznej (zbioru obiektów wchodzących w zakres znaczenia). Zgodnie z obserwacją Reiter'a istnieją bardziej typowe i mniej typowe przykłady obiektów danej kategorii, np. skowronek czy kondor stanowi bardziej typowy przykład kategorii ptaka niż struś czy pingwin. Obiekty uznawane za typowe przykłady danej kategorii semantycznej wg. Lakoffa tworzą jej centralną podkategorię. Pozostałe obiekty tworzą podkategorie peryferyjne, mogące być kategoriami centralnymi dla znaczeń podrzędnych kategorii głównej (np. struś jako centralny przykład ptaka nielota) i mogące posiadać własne "niecentralne" podkategorie (w tym wypadku obejmowałyby one np. obiekty, na oznaczenie których wyraz nielot mógłby być użyty w przenośni).

Czasami trudno jest jednoznacznie stwierdzić, które desygnaty należą w języku do centralnej podkategorii zakresu nazwy. Lakoff podaje tu przykład wyrazu matka = kobieta, która kogoś urodziła: kobieta, która kogoś wychowała: kobieta, będąca żoną ojca^[6].

Polisemia

W przypadku polisemii mówimy o wielowymiarowej naturze znaku językowego. Każde z potencjalnych znaczeń danego znaku językowego nazywane jest jego wymiarem. Według Lakoffa poszczególne wymiary stanowią podkategorie ogólnej kategorii mieszczącej wszystkie desygnaty nazwy we wszystkich jej potencjalnych znaczeniach.

Wyboru znaczenia właściwego w danym akcie komunikacji dokonuje się na podstawie kontekstu. Nazywane jest to aktualizacją znaczenia.

Znaczenie w kognitywistyce systemowej

W kognitywistyce systemowej, gdzie analizuje się procesy poznania i interakcji danego podmiotu inteligentnego z określoną dziedziną rzeczywistą lub myślową, wg. kognitywistycznego modelu A. M. Gadomskiego^[7] (w meta-teorii TOGA) opartego na wzajemnej relacji pomiędzy pojęciami: dane, informacja, preferencje i wiedza, te same dane mogą być nośnikiem różnych informacji, tzn. mogą mieć różne znaczenie.

Znaczenie jest tu wynikiem relacji A Z B, gdzie A symbolizuje coś postrzeganego w określonej dziedzinie rzeczywistej lub abstrakcyjnej DA, zaś B to jego odwzorowanie w innej dziedzinie DB, np. w umyśle ludzkim lub w pamięci komputera. Relacja nadania znaczenia Z może być przechodnia i symetryczna, co zależy od wyboru dziedzin DA, DB, DC, ....

Podstawową funkcjonalną własnością tej relacji jest fakt, że umożliwia ona rozumowanie o dziedzinie DA przy użyciu pojęć z innych dziedzin (np. z różnych teorii).

W zwrocie "A ma głębsze znaczenie" odwołujemy się do wniosków czy konsekwencji postrzeganego A jako rezultatu rozumowania, czyli relacji między A a pewnym X, gdzie X może być, na przykład, przyczyną ważnych dla nas zdarzeń.

Zobacz też

• cecha semantyczna
• denotacja
• kategoria semantyczna
• konotacja
• nazwa
• pojęcie
• przesunięcie semantyczne
• znak (semiotyka)
• sens wyrazu
• równoznaczność
• równoważność
• informacja
• przenośnia
• metafora
• definicja
• rozumowanie
• wnioskowanie

Przypisy

1. ↑ Nazwę strefa konotacyjna podaję za: Małgorzata Brzozowska (2000), Etymologia a konotacja wybranych nazw kamieni, w: Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury, nr 12, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, str. 265-278
2. ↑ Cechy semantyczne znaczenia danej nazwy w określonym języku można rekonstruować na podstawie analizy użycia tej nazwy w realnych kontekstach socjolingwistycznych, a także analizy stałych zwrotów frazeologicznych z ich użyciem oraz do pewnego stopnia ich etymologii. Więcej na ten temat w: Anusiewicz Janusz (1994), Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, stamtąd też pochodzą przykłady przytoczonych cech semantycznych I i II strefy konotacyjnej.
3. ↑ Dotyczy to również przypadku, kiedy znaczenie nie jest powiązane z nazwą czy innym znakiem językowym. Wówczas wybieramy cechy semantyczne wspólne wszystkim obiektom, do których odnosi się znaczenie, czyli obiektom wchodzącym w skład danej kategorii semantycznej.
4. ↑ Zob.: Lakoff George (1987), Women, Fire, and Dangerous Things. What Categories Reveal about the Mind, Chicago: The University of Chicago Press, str. 281-292 i in.
5. ↑ Zob.:Reiter Raymond (1980). A logic for default reasoning. Artificial Intelligence, 13:81-132i in.
6. ↑ Określenie, które z tych znaczeń jest centralne, a więc typowe, jest znacznie trudniejsze w kulturze amerykańskiej, z której wywodzi się Lakoff, niż w kulturze polskiej, gdzie przypadki wychowywania dziecka przez matkę niebiologiczną są rzadsze.
7. ↑ Zob.: Gadomski, Adam Maria, TOGA meta-theory, Server Włoskiej Agencji Badawczej ENEA in.