Definition and meaning of luchtvervuiling

  Luchtvervuiling

  Luchtvervuiling boven het oosten van China

  Smog boven New York, 1988

  Luchtvervuiling door industrie

  Luchtvervuiling door verkeer

  Smog boven Mexico-Stad, 1985

  Luchtvervuiling, 2004

  Sporen bij een luchtbehandelingssysteem

Luchtvervuiling is het verschijnsel waarbij de ons omringende lucht wordt verontreinigd door stoffen die daar van oorsprong niet in voorkomen. Deze stoffen kunnen afkomstig zijn van natuurlijke bronnen of van menselijke bronnen.

  Bronnen van luchtvervuiling

  Natuurlijke bronnen

Natuurlijke bronnen zijn:

• Vulkanen
• Stof, bijvoorbeeld bij stofstormen in droge gebieden
• Gassen, zoals methaan van natuurlijke oorsprong, bijvoorbeeld uit het darmstelsel van vee
• Rook van bosbranden

  Menselijke bronnen

Bronnen van menselijke oorsprong zijn:

• Stof en chemicaliën van de landbouw, zoals in Nederland vooral ammoniak vanuit mest en kunstmest
• Allerlei industrie, fabrieken, waaronder ook elektriciteitscentrales
• Het verkeer door de verbrandingsmotoren, remmen- en bandenslijtage
• Verbrandingsovens
• Oplosmiddelen uit bijvoorbeeld verf
• Gevaarlijke gassen uit bv. spuitbussen (cfk's)
• Vuurwerk

  Concentratieschalen

De concentratieschalen voor stikstofdioxide (NO₂), zwaveldioxide (SO₂) en fijn stof (PM10) zijn gebaseerd op de nieuwe Europese richtlijnen betreffende de beoordeling en het beheer van de luchtkwaliteit. De concentratieschalen zijn zo opgevat dat afhankelijk van het aantal toegelaten overschrijdingen van de nieuwe Europese grenswaarden, een index 6, 7 of 8 toegewezen wordt aan die grenswaarde. Voor de bepaling van de andere schaalverdelingen werd gekeken naar de spreiding van de concentraties zoals gemeten in de meetnetten van de drie gewesten in België in 1997, 1998 en 1999.

Voor ozon (O₃) zijn de concentraties van 180 µg/m³ (Europese drempel voor informatie aan de bevolking) en 240 µg/m³ (waarschuwingsdrempel) bepalend voor de schaalverdeling.

De concentratieschaal voor koolmonoxide (CO) werd zo gekozen dat de hoogste percentielen uit het verleden een kleurindex 8 à 9 opleveren, terwijl de 30e percentiel overeenstemt met kleurindex 1. Van PM2.5 zijn er nog te weinig historische meetgegevens beschikbaar om op deze manier een gepaste kleurenschaal te definiëren.

De Europese grenswaarde voor benzeen (C₆H₆) is 5 µg als jaargemiddelde. De concentraties worden hier weergegeven als glijdende 24-uurgemiddelden. De concentratieschaal is gebaseerd op de daggemiddelde benzeenmetingen (voor een gemiddeld station) in de jaren 2000, 2001 en 2002.

Indien de gepubliceerde benzeen data op de website hoger zijn dan 5 µg/m³ wil dit niet automatisch zeggen dat de Europese (jaargemiddelde) norm wordt overschreden. De laatste jaren werd in geen enkel meetstation in België de jaargemiddelde EU norm van 5 µg/m³ overschreden. Een daggemiddelde concentratie hoger dan 5 µg/m³ komt voor op 3 à 6 dagen in het jaar in stedelijke meetstations. In meetstations die gesitueerd zijn in de nabijheid van sommige (benzeenverwerkende) industriële vestigingen (oa in de gemeente Zelzate) worden regelmatig hoge benzeen "piek"concentraties gemeten. De jaargemiddelde benzeenconcentratie in het jaar 2003 bedroeg 1,42 µg/m³ te Gent, 1,67 te Borgerhout (Antwerpen), 1,20 te Hasselt en 2,93 te Zelzate.

De tabel hieronder geeft het verband tussen de gemeten concentraties (in µg/m³), de concentratieschaal (tussen 1 en 10) en de bijhorende beoordelingsschaal voor O3, NO2, CO, SO2 en PM10.

  Vervuilende stoffen

Stoffen die in de atmosfeer terechtkomen door luchtvervuiling zijn bijvoorbeeld:

• Koolmonoxide (ook wel kolendamp genoemd) kan vrijkomen bij onvolledige verbranding, bijvoorbeeld in verbrandingsmotoren. Koolmonoxide is giftig, het heeft een verstikkend effect op mensen en dieren.
• Chloorfluorkoolstofverbindingen (de zogenaamde cfk's). De aardatmosfeer beschermt het leven op aarde door een gedeelte van de schadelijke straling die afkomstig is van de zon tegen te houden. Zo wordt het schadelijkste deel van de ultraviolette straling tegengehouden door de ozonlaag die zich op ongeveer 10-15 kilometer hoogte bevindt. De ozonlaag kan worden aangetast door chloorfluorkoolstofverbindingen . Deze verbindingen werden tot voor kort gebruikt als drijfgassen voor spuitbussen en als koelmiddel in oudere types koelkasten. Productie en gebruik van deze verbindingen zijn sinds enige jaren verboden. Zij zijn nu vervangen door verbindingen die minder schadelijk zijn voor de ozonlaag.
• Stikstofoxiden worden bij verbranding geproduceerd, vooral als deze bij hoge temperaturen verloopt. NO_x wordt vaak gemeten, ook in het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit. Behalve dat het schadelijk is, wordt het ook gezien als een signaalstof, de hoeveelheid NO_x die ergens wordt gemeten, is een indicatie voor allerlei andere vaak voorkomende luchtvervuiling.
• Vluchtige organische stoffen, waaronder koolwaterstoffen. Deze zijn afkomstig uit bijvoorbeeld benzine (verdampen bij tankstations, en komen uit slecht afgestelde automotoren), maar ook gebruikt als oplosmiddel voor bijvoorbeeld verf. Koolwaterstoffen en stikstofoxiden vormen onder invloed van zonlicht fotochemische smog, waarvan ozon een belangrijke component is. In de oceanen bevinden zich ook grote hoeveelheden methaanhydraat: de methaan kan incidenteel aan de oppervlakte ontsnappen.
• Zwaveldioxide ontstaat in grote hoeveelheden bij verbranding van kolen of bruinkool, maar ook in kleinere hoeveelheden bij verbranding van olieproducten. Bij fabrieken die grote hoeveelheden zwaveldioxide produceren wordt deze tegenwoordig grotendeels afgevangen en niet meer door de schoorsteen de atmosfeer ingeblazen (vroeger zag men nog wel eens de karakteristieke gele rook uit sommige industriële schoorstenen).
• Fijn stof (vooral roet) van bijvoorbeeld bosbranden, vulkanen, maar ook uit bijvoorbeeld verbrandingsmotoren is een vervuilende factor. Ook dit wordt er in moderne motoren soms uitgefilterd, bijvoorbeeld met een speciaal roetfilter. Verder geven rem- en bandenslijtage ook fijn stof af. De verwachting is dat als de roetfilters effectiever worden, deze andere bijdrage belangrijker zal worden. In stedelijke gebieden is verkeer de grootste bron van fijn stof. Naast roet is er enorm veel stof uit woestijnen, maar bijvoorbeeld ook al het gesteente dat door erosie zeer fijn gemaakt wordt, kan door winden zeer ver en hoog de atmosfeer reizen.

De luchtvervuiling heeft een negatieve invloed op de luchtkwaliteit en daardoor op de gezondheid van mensen en verlaagt de verwachte levensduur. De milieubalans van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) geeft er cijfers over. De chronische blootstelling aan fijn stof blijkt de grootste bron van gezondheidsschade. Eind 2005 is in een wetenschappelijk onderzoek het directe verband aangetoond tussen relatief lage blootstelling aan fijn stof en aderverkalking, bij muizen.

  Overige stoffen

• Kooldioxide (officieel: koolstofdioxide). Sinds de industriële revolutie neemt het aandeel van kooldioxide in de atmosfeer sterk toe: Door de verbranding van fossiele brandstoffen is de hoeveelheid geproduceerde kooldioxide toegenomen, en deze toename wordt niet gecompenseerd door een evengrote vermeerdering van de vastlegging door bijvoorbeeld planten en algen. De grotere kooldioxide-concentratie in de atmosfeer zou een versterking van het broeikaseffect kunnen veroorzaken, wat tot opwarming van de aarde, zeespiegelstijging en extreme weersomstandigheden zou kunnen leiden. Strikt genomen is kooldioxide echter geen vervuilende stof. Het is niet schadelijk voor de gezondheid en komt in de adem van mensen en dieren van nature voor. Zonder kooldioxide zou de aarde een erg koude planeet worden.

  Zie ook

• Smog
• Watervervuiling
• Bodemvervuiling
• Luchtkwaliteit

  Externe links

• Ademgezond.nl - dagelijks nieuws over de luchtkwaliteit in Nederland en België
• Website IRCEL-CELINE
• Tabel website IRCEL-CELINE
• website Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit
• Wikilucht, platform voor vraagstukken op het gebied van luchtkwaliteit