Definition and meaning of Hellenisme

Zie hellenisme (religie) voor het artikel over de gelijknamige religie.

Hellenisme is een term gebruikt voor zowel een periode in de geschiedenis als voor een type beschaving. Het woord stamt af van 'Hellas', in het begin de naam voor een deel van Thessalië in het oude Griekenland, later voor Midden-Griekenland en nog later voor Griekenland als geheel. Men noemt 'hellenisering' dan ook wel 'vergrieksing'. Het woord Helleen betekent door het voorvoegsel ἑλ (hel) "fel licht" of "verlicht". Het is verwant aan het woord helios ("zon") en elektron (dit betekende "amber"). In de Griekse mythologie stamden de Hellenen af van Ellin (Ἕλλην), zoon van Deucalion (Δευκαλίων) en Pyrrha (Πύῤῥα).

  Geschiedenis

De eerste die de term 'hellenisme' gebruikte was de Duitse historicus professor Johann G. Droysen (1808-1884).

Aanvankelijk bedoelde men met 'hellenisme' de beïnvloeding van een andere beschaving door de Griekse beschaving, zonder dat het de andere cultuur helemaal in zich opnam. Later duidde men er de vermenging van Griekse en oosterse en Midden-Oosterse beschaving mee aan. Het hellenisme heeft blijvende betekenis gehad voor de westerse beschaving.

  Hellenistische periode

  Rijk van Alexander de Grote bij zijn dood.

De periode waarin het hellenisme overheerste begon na de veroveringen van Alexander de Grote, die naar het oosten en zuiden toe een groot rijk stichtte (ca. 334 - 323 v.Chr.) dat grotendeels bestond uit het vroegere Perzische Rijk en waarin de Griekse taal de lingua franca werd; van Macedonië tot in Egypte en van Zuid-Italië tot in het noordwesten van India werd het zogeheten koinè-Grieks gesproken, wat "algemeen Grieks" betekent. De belangrijkste rijken in het hellenistisch cultuurgebied waren het rijk der Seleuciden in Syrië en dat der Ptolemaeën in Egypte. Als eindpunt wordt de Romeinse verovering, in het bijzonder van Egypte, genomen (30 v.Chr.), al bleef het Grieks ook nadien in de oostelijke helft van het Romeinse Rijk de overheersende taal. Ofschoon de zelfstandige politiek van de hellenistische koninkrijken hiermee ten einde was, was ondertussen het hellenisme de overheersende cultuur onder de besturende elite van het Romeinse Rijk geworden. Men kan dus zeggen dat de Romeinen de Grieken politiek overwonnen terwijl tegelijkertijd de Grieken de Romeinen cultureel overwonnen door middel van het hellenisme.

Hellenistische invloeden strekten zich uit tot handel en verkeer, literatuur, wetenschap, filosofie en de kunst, waaronder bouwkunst en beeldhouwkunst. Kenmerken van het hellenisme waren, naast syncretisme, onder meer internationalisering (onder meer in handel en verkeer), systematisering (stedenbouw), realisme (in de beeldende kunsten in het algemeen), veel expressie, veel beweging via diagonale lijnen en individualisme (portretkunst). De Hellenistische wereldbeschouwing wordt meer gekenmerkt door antropocentrisme dan door theocentrisme.

Het hellenisme heeft grote namen voortgebracht, zoals de wetenschappers Eratosthenes, Archimedes, Aristarchus van Samothrace, Aristarchus van Samos en Euclides, filosofische scholen als die van de Epicureërs, de Stoïcijnen en het neo-platonisme, en de grote en belangrijke bibliotheken van Alexandrië en Pergamum. Grote veranderingen vonden plaats in de literatuur, zoals in de poëzie, romanverhalen, reisverhalen en avonturenverhalen.

  Verder lezen

• A. Bulloch - E.S. Gruen - A.A. Long - A. Stewart (edd.), Images and Ideologies. Self-definition in the Hellenistic World, Berkeley - Los Angeles - Oxford, 1994.
• P. Green (ed. introd.), Hellenistic History and Culture, Berkeley - Los Angeles - Londen, 1993.