Definition and meaning of Batik

  Gebatikte stof (detail)

Batikken (van: veel puntjes in het Javaans) is een manier om lappen textiel met verf van een decoratie te voorzien, waarna deze lappen als kleding kunnen dienen. Batik kan echter ook een kunstvorm zijn voor wandkleden. Batikken is een heel oude kunstvorm. Er zijn doeken gevonden in het Midden-Oosten, in India en Centraal-Azië van meer dan 2000 jaar geleden.

Om te batikken wordt de stof eerst gedeeltelijk met een waterafstotende was behandeld. De behandelde gedeelten blijven na het verven wit. De was wordt vervolgens weer verwijderd. Geavanceerde batik bestaat uit verschillende kleurgangen, waarbij telkens de was op een andere manier wordt aangebracht. Doordat er kleine barstjes in de was komen, treedt er vaak een soort craquelé effect op.

Het batikken werd en wordt vooral gedaan in Indonesië. Daar komen de batikken ook oorspronkelijk vandaan, vooral van Java. Er bestaan aanzienlijke regionale verschillen in de batikpatronen. De prachtige gebatikte stoffen hebben vervolgens de Nederlandse katoenindustrie geïnspireerd tot innovatieve en kleurrijke druktechnieken. Deze stoffen werden vervolgens geëxporteerd naar Indonesië. Na de onafhankelijkheid van Indonesië en de teloorgang van de Nederlandse textielindustrie is deze productiewijze in Nederland verloren gegaan. In 1993 werd door Vlisco het laatste handbestempelde doek afgeleverd. Dit bedrijf levert nog wél op het batikprincipe gebaseerde, machinaal bedrukte doeken af, die vooral in West-Afrika worden verkocht. Het Gemeentemuseum Den Haag heeft een fraaie collectie van deze stoffen.

In het Amsterdamse Tropenmuseum bevindt zich de grootste collectie Indonesische batiks in Nederland.

Sinds 2009 staat batik vermeld op de Lijst van Meesterwerken van het Orale en Immateriële Erfgoed van de Mensheid.

Indo-Europese Batik in Indonesie bekend als Batik Belanda (Nederlandse Batik), was een Batik stijl die hoofdzakelijk door Indo-Europese (Indo's) vrouwen werd ontwikkeld voor Europese vrouwen in Nederlands-Indie tussen 1840 en 1940. De vrouw die de stijl begon was Carolina Josephina van Franqemont, ze was van gemengd Europees Indonesische afkomst. Ze slaagde er als eerste in Indonesie in om rijk gekleurde batiks te maken met plantaardige verf.

Typische afbeeldingen op Indo-Europese batik sarongs zijn boeketten, illustraties van Europese sprookjes en illustraties afkomstig van Europees behang. De Indo-Europese vrouwen waren de eersten die op industriele schaal batiks produceerden en zo de verspreiding van batik naar andere gebieden bevorderde en de eersten die moderne batikstijlen ontwikkelden.

De bekendste batiksters zijn, Carolina Josephina van Franqemont, Catharina Carolina van Oostrom (nee Philips), B. Fisfer, S.W. Ferns (nee Gregory), Scharff van Dop, J. Toorop, Dunhuyzen, C.M. Meyer (nee de Bats), J.A. de Witt (nee Meyer), A.J.F. Jans (nee Veenstra), A. Wollweber, L. Metzelaar (nee de Stroop), W. Beer (nee de Stroop),Eliza Charlotta van Zuylen (nee Niessen), Simonet, Maria Paulina Carp (nee Rapilla), Raden mas Padmo Soediro, S.B. Feunem, C. Croes, L. Fredericks, S. Haighton en J. Williams.

De stijlen van de bekendste batiksters zijn nog bekend onder de namen batik Prankemon (Franquemont) en batik Pansellen (van Zuylen).

Tijdens de tweede wereldoorlog werden de fabrieken geplunderd. Van de patronen van Eliza Charlotta van Zuylenen is bekend dat ze in Chinese handen vielen die zestigduizend gulden boden om de handtekening van mevrouw van Zuylen te mogen gebruiken.

  Wanddecoratie

Binnen het batikken is een aparte kunststroom ontstaan door kunstenaars die er panelen van maken speciaal voor wanddecoratie.

  Literatuur

• Elliott, Inger McCabe, Batik, Fabled Cloth of Java. New York, Clarkson N. Potter, 1984.
• Hout, I. van (ed.), Batik, Drawn in Wax: 200 Years of Batik Art from Indonesia in the Tropenmuseum Collection. Amsterdam, Royal Tropical Institute, 2001.
• Kerlogue, Fiona, Batik: ontwerp, stijl en geschiedenis. Rijswijk, Elmar, 2005.
• Veldhuizen-Djajasoebrata, Alit, Bloemen van het heelal; de kleurrijke wereld van de textiel op Java. Amsterdam: Sijthoff, 1985.
• Veldhuizen, Harmen C., Batik Belanda 1840 - 1940

  Zie ook

• Tie-dye
• Soeki Irodikromo

Zie de categorie Batik van Wikimedia Commons voor meer mediabestanden.