Definition and meaning of Apocalyps

  Albrecht Dürer, de vier ruiters uit Openbaring 6

  Viktor Vasnetsov, de vier ruiters van de Apocalyps

Apocalyps is de Griekse naam voor het boek Openbaringen uit het Nieuwe Testament. Aangezien in dit bijbelboek het einde van de wereld wordt beschreven, wordt de term tegenwoordig vooral gebruikt om een situatie te beschrijven waarin de wereld lijkt onder te gaan. De oorspronkelijke betekenis van apocalyps in de Grieks-joodse en vroeg christelijke literatuur is een openbaring van verborgen dingen door God aan een gekozen profeet. De term wordt vaker gebruikt om de geschreven uiteenzettingen van een dergelijke revelatie te beschrijven. De apocalyptische literatuur is van groot belang in de geschiedenis van de joods-christelijk-islamitische traditie, aangezien de overtuigingen zoals de verrijzenis uit de doden, de dag des oordeels, de hemel en de hel daarin allen expliciet worden gemaakt. De apocalyptische geloven antedateren christendom, verschijnen in andere godsdiensten en in de eigentijdse seculiere maatschappij.

  Etymologie en gebruik

Het woord is afgeleid van het Griekse Ἀποκάλυψις, apokalupsis dat revelatie betekent (letterlijk: 'het opheffen van de sluier', of onthulling/openbaring). Het schijnt oorspronkelijk door Grieks-sprekende joden gebruikt te zijn, en daarna door christenen overgenomen te zijn.

Het gebruik van de term in zijn huidige betekenis heeft zijn oorsprong in de titel Apocalyps uit het Nieuwe Testament. De titel zelf werd verkregen uit de openingswoorden Ἀποκάλυψις 'Iησοῦ Χριστοῦ (zie hierboven), waarin de term 'revelatie' eenvoudig wordt gebruikt om de inhoud van het boek te beschrijven, niet als literaire benoeming. De naam Apocalyps werd vervolgens gegeven aan andere geschriften van hetzelfde algemene karakter, waarvan vele ongeveer in dezelfde periode verschenen.

Vanaf de tweede eeuw werd het toegepast op een aantal joodse en christelijke boeken die dezelfde kenmerkende eigenschappen bezitten. Het gebruik van het Griekse zelfstandige naamwoord om geschriften aan te duiden die tot een bepaalde klasse van literaire producten behoren, is van christelijke oorsprong.

Zie ook het artikel Apocalyptiek

  Kenmerkende eigenschappen

De apocalyptische godsdienstige literatuur wordt beschouwd als afzonderlijke tak van literatuur. Dit genre heeft verscheidene kenmerkende eigenschappen.

  Openbaring van geheimen

Het is een revelatie van geheimen, dingen die voorbij het gewone spectrum van menselijke kennis liggen. God geeft aan uitgezochte profeten of heiligen een instructie wat betreft verborgen kwesties, hetzij dingen totaal buiten de menselijke ervaring, of slechts gebeurtenissen in de menselijke geschiedenis die nog niet zijn uitgekomen.

Enkele geheimen van de hemel worden in meer of minder detail onthuld, bijvoorbeeld de doelstellingen van God; de akten en de kenmerken van engelen en kwade geesten; de verklaring van natuurlijke fenomenen; het verhaal van Verwezenlijking en de geschiedenis van vroege mensheid; dreigende gebeurtenissen, vooral die verbonden aan de toekomst van Israël; het eind van de wereld; het definitieve oordeel en het lot van de mensheid; de Messiaanse periode; beelden van hemel en hel. In het Boek van Enoch, de uitvoerigste joodse apocalyps, omvat de revelatie elk van deze elementen.

  Onthulling door een droom of een visie

De verborgen wijsheid wordt onthuld door middel van een visioen of een droom. Wegens de eigenaardige aard van het onderwerp, is dit klaarblijkelijk de meest natuurlijke literaire vorm. Voorts worden de manier van de openbaring, en de ervaring van wie het ontvangt, over het algemeen min of meer prominent gemaakt. Het element van geheimzinnigheid, vaak prominent in het visioen zelf, wordt aangekondigd door de inleidende gebeurtenissen. Enkele blijvende eigenschappen van de 'apocalyptische traditie' worden verbonden aan de omstandigheden van het visioen en de persoonlijke ervaring.

Het primaire voorbeeld van apocalyptische literatuur in de Hebreeuwse Bijbel is het boek Daniël. Als Daniël na lang vasten de oever van een rivier bereikt, verschijnt hem een hemels figuur en revelatie volgt (Daniël 10:2). Johannes, in de Revelatie van het Nieuwe Testament (1:9 e.v.), heeft een gelijkaardige ervaring, die in zeer gelijkaardige woorden wordt verteld. Vergelijk ook het eerste hoofdstuk van de Griekse Apocalyps van Baruch; en de Syriac Apocalyps, vi.1ff, xiii.1ff, lv.1-3

  Engelen brengen revelatie

De introductie van engelen als dragers van de revelatie is een terugkomende eigenschap. God spreekt niet persoonlijk, maar geeft Zijn instructies door middel van hemelse boodschappers, die als gids handelen.

Er is nauwelijks een voorbeeld te vinden van een ware apocalyps waarin de hulp van engelen in het geven van het bericht niet prominent wordt verteld. In de Veronderstelling van Mozes, die hoofdzakelijk uit een gedetailleerde voorspelling van de Israëlitische en joodse geschiedenis bestaat, wordt de aankondiging gegeven aan Jozua door Mozes, vlak vóór de dood van de laatstgenoemde. Zo ook, in de Sibylline Orakels, grotendeels een zuivere voorspelling van toekomstige gebeurtenissen, is de Sibylle de enige spreker. Maar geen van deze boeken kunnen echt voor apocalyptische literatuur in de smallere betekenis (zie verder) representatief worden genoemd.

  Zaken van de toekomst

In typische apocalyptische literatuur is de belangrijkste zorg van de schrijver de toekomst. De apocalyps is hoofdzakelijk profetisch, gewoonlijk met een duidelijk godsdienstig doel: om het goed van God met de mens te behandelen en Zijn uiteindelijke doeleinden te tonen. De schrijver presenteert, soms zeer levendig, een beeld van komende gebeurtenissen, vooral die verbonden aan het eind van het huidige tijdperk. Aldus, in sommige geschriften wordt het onderwerp vaag beschreven.

  Geheimzinnigheid of fantasie

Het element van geheimzinnigheid, duidelijk in zowel de materie als de manier van het schrijven, is een duidelijke eigenschap in elke typische apocalyps. De literatuur van visioenen en dromen heeft zijn eigen tradities, die opmerkelijk blijvend zijn; en dit feit wordt ongebruikelijk goed geïllustreerd in de groep joodse (of joods-christelijke) geschriften.

Deze apocalyptische kwaliteit blijkt het meest ronduit uit het gebruik van fantastische beeldspraak. De beste illustratie wordt geleverd door de vreemde levende schepselen die in veel visioenen voorkomen: 'dieren' met de eigenschappen van mensen, dieren, vogels, reptielen, of zuiver denkbeeldige wezens worden op een bepaalde manier gecombineerd die schrikwekkend en vaak grotesk is.

  Mystiek symbolisme

De apocalyptische kwaliteit blijkt ook uit het frequente gebruik van onverklaarbaar symbolisme. Dit wordt het opvallendst geïllustreerd in de bekende gevallen waar gematria wordt aangewend omwille van het verduisteren van de betekenis van de schrijver.

  Het eind van de wereld

De laatste tijd wordt de term 'apocalyptische literatuur' algemeen gebruikt om alle joodse en christelijke geschriften te omvatten waarin eschatologische voorspellingen in de vorm van een revelatie worden gegeven, of ze nu apocalyptisch zijn of niet. Dat de term momenteel enigszins los wordt gebruikt en vaak niet-apocalyptisch werk omvat, is te verklaren uit het feit dat de studie van deze literatuur als afzonderlijke klasse betrekkelijk recent is.

In het Nederlands verwijst het woord apocalyps nu algemeen naar het eind van de wereld. In de huidige betekenis is het een vertaling van de uitdrukking apokalupsis eschaton (apocalyptische eschatologie), hetgeen betekent 'revelatie van kennis van het eind van tijd'. Deze betekenis weergalmt de betekenis van de term in de titel van het laatste boek van de Bijbel, Openbaring, dat algemeen wordt geïnterpreteerd als het beschrijven van het eind van de wereld. In Openbaring komt het duidelijk naar voren als het gaat over de vier ruiters van de Apocalyps: overwinning wordt gevolgd door oorlog, honger en de dood.

Het eschatologische eind van de wereld ging in apocalyptische literatuur vaak vergezeld van beelden van verrijzenis, oordeel over de doden en mensen die naar de hel gaan. Deze ideeën werden echter niet uitdrukkelijk ontwikkeld in de pre-apocalyptische boeken van de Hebreeuwse Bijbel. Het bestaan van dergelijke overtuigingen in jodendom, christendom en islam kunnen derhalve teruggevoerd worden tot de apocalyptische geschriften.

  Zie ook

• Apocalyptiek
• Millennialisme
• De moslimprofeet Dajjal
• Dag des oordeels
• Eindtijd
• Qiyamah
• Eschatologie
• Lijst van voorspellingen van het einde van de wereld

Zie de categorie Apocalypse van Wikimedia Commons voor meer mediabestanden.